سوپر پردازشگری به نام مغز

مغز ما یک دستگاه پردازش فوق‌العاده قدرتمند و دقیق است. این عضو از میلیاردها میلیارد سلول عصبی به نام نورون تشکیل شده که به شکل کاملا تخصصی و شبانه روزی با هم و با سایر اعضا تعامل دارند. مخابره این پیام‌ها جریان‌های الکتریکی مخصوصی ایجاد می‌کند که نتیجه آن پدیده‌ای به نام امواج مغزی(ارتعاشات مغز انسان) است.

در واقع مغز هر کدام از ما فرکانس منحصر به فردی دارد که می‌تواند بسته به شرایط روحی، جسمی و فعالیت ما تغییر کند. به عنوان مثال مشخص شده ارتعاشات مغز انسان در زمان انجام مراقبه و مدیتیشن بسامدی کاملا متفاوت با زمان خستگی و افسردگی دارد. امروزه با کمک دستگاه الکتروانسفالوگرام یا EEG می‌توان امواج مغزی را ثبت و تفسیر کرد. امواج مذکور از نواحی مختلف مغز ساطع شده و در نتیجه با بررسی آنها می‌توان تا حد زیادی به شرایط روحی، فکری و برخی بیماری‌ها پی برد.

انواع ارتعاشات مغز انسان

از آنجا که مغز فعالیت الکتروشیمیایی دارد برای داشتن عملکردی در این حد گسترده باید در هر لحظه شمار عظیمی سیناپس عصبی (برهمکنش بین نورون‌ها) با ماهیت ذکر شده در آن اتفاق افتد‌. محققان حدس می‌زنند مغز یک انسان در کارآمدترین حالتش می‌تواند تا ۱۰ ولت برق تولید کند. این یعنی اگر تمام ۱۰ میلیارد سلول عصبی در یک لحظه با هم سیناپس بدهند و تخلیه الکتریکی در یک زمان صورت پذیرد؛ ممکن است انرژی آن برای روشن کردن لامپ یک چراغ قوه کافی باشد.

با وجود اینکه این توان الکتریکی بسیار محدود است اما در حقیقت همین قدرت، زمینه ساز یک توانایی خاص در این عضو بوده و عامل ایجاد ارتعاشات مغز انسان است. ۴ مدل از امواج مغزی در این مقاله معرفی می‌گردند که محدوده‌ای از بیشترین فعالیت تا کمترین فعالیت انسان را شامل می‌شوند.

امواج بتا

هنگامی که مغز برانگیخته شده و درگیری‌های ذهنی در آن اوج می‌گیرد؛ امواج بتا تولید می‌شود. این امواج دامنه نسبتا پایینی دارند و سریعترین ارتعاشات مغز انسان هستند. زمانی که در حال انجام یک مکالمه فعال هستید یا در یک مناظره شرکت کرده‌اید؛ مغز در محدوده بتا است. معلمان، مجریان، سخنوران و … در هنگام کار همگی در حالت بتا قرار می‌گیرند.

امواج آلفا

در نقطه مقابل، امواج آلفا قرار دارند. همان‌قدر که موج بتا بیانگر فعال بودن و برانگیختگی ذهنی فرد است، موج آلفا از سکون و آرامش او منشا می‌گیرد. امواج آلفا کندتر هستند و در دامنه بالاتری قرار می‌گیرند. زمانی که کاری را به اتمام رسانده‌ یا در حالت استراحت هستیم مغز اغلب در حالت آلفا قرار دارد. در زمان آموزش مدیتیشن یا همان آموزش مراقبه، استاد تلاش می‌کند با استفاده از متد مختلف فرد را به این محدوده امواج هدایت نماید.

امواج تتا

مدل بعدی ارتعاشات مغز انسان امواج تتا هستند. این امواج معمولا دامنه بیشتر و بسامد کندتری دارند. یکی از مهمترین توانایی‌های مغز بشر رویا پردازی است. قابلیتی که در کودکی باید به کمک داستان، بازی و کارهای هنری تقویت گردد تا در بزرگسالی سرچشمه خلاقیت، ابداعات هنری و دستاوردها شود. زمانی که فرد شروع به رویاپردازی می‌کند، اغلب در حالت موج مغزی تتا قرار می‌گیرد. گاهی بعد از یک تایم طولانی رانندگی زمانی که برای استراحت توقف می‌کنید متوجه می‌شوید که قادر نیستید چیزی از مسیر را به خاطر آورید. این حالت را اصطلاحا حالت Autopilot  یا خلبان خودکار می‌نامند. در واقع به قابلیتی از مغز اطلاق می‌شود که در طی آن بدن به دلیل انجام مکرر یک فعالیت آن را تکراری تلقی کرده و تصمیم می‌گیرد از حالت هوشیاری و برانگیختگی کامل خارج شود.

خیال بافی مغز انسان

در این شرایط مغز مرتبا بین امواج تتا و بتا در رفت و آمد است و در فواصل خروج از موج بتا شروع به خیال‌بافی می‌کند. این یک ترفند موثر برای استفاده بهینه از انرژی مغز در طی روز است یعنی همان اتفاقی که در هواپیماها می‌افتد. خلبان بعد از انجام دستورالعمل‌هایی که نیاز به دقت و تمرکز بالا داشته هواپیما را در همان تنظیمات فیکس می‌کند و تا زمانی که نیاز نباشد فقط نقش نظارت کلی را ایفا می‌نماید. به این صورت هواپیما در حالت خلبان خودکار قرار می‌گیرد.

این قابلیت مغز سبب فعالیت بهینه و دیرتر خسته شدن فرد می‌شود. بسیاری از ایده‌ها و نظریه‌های درخشان در این محدوده از امواج به ذهن خطور می‌کنند. بنابراین سکوی پرتاب از شما می‌خواهد دفعه بعد که در حال شانه زدن موها، غذا پختن، قدم زدن یا … حواستان جای دیگری بود خودتان را سرزنش نکنید. شما در خلاقانه‌ترین حالت مغز قرار دارید. امواج تتا ذهن را به شرایط بدون مرز و محدودیت راهنمایی می‌کنند و در طول این حالت هر چیزی به نظر امکان پذیر بوده و حدود مادی برداشته می‌شود. در ارتعاشات مغز انسان، امواج تتا جز واجبات سلامت ذهن بوده و یک حالت روانی مثبت ایجاد می‌کند.

امواج دلتا

موج بعدی مغز دلتا نام دارد. این امواج بالاترین دامنه و کندترین بسامد را دارا هستند. با این وجود هرگز به صفر نمی رسند. موج صفر یکی از فاکتورهایی است که به پزشک نشان می‌دهد فرد دچار مرگ مغزی شده‌ است. ذهن و مغز لایه‌های ناشناخته فراوانی دارد. ما هنوز هم اطلاعات اندکی درباره نواحی عمیق ادراک داریم. زمانی که بعد از یک روز طولانی و پرمشغله به خوابی سنگین و بدون رویا فرو می‌روید یا برای به خواب رفتن از دارو استفاده می‌کنید؛ ذهن هوشیار و فعال به نواحی عمیق مغز هدایت می‌شود. در این حالت ارتعاشات مغز انسان متشکل از امواجی با کمترین بسامد به نام امواج دلتا خواهد بود.

زمانی که در حال آماده شدن برای خواب هستیم مغز همچنان در حالت بتا است. وقتی چشمانمان را می‌بندیم امواج مغزی ما تدریجا از بتا به آلفا تغییر می‌کند. سپس به محدوده امواج تتا وارد شده و در نهایت، وقتی به خواب رفتیم به سطح دلتا نزول می‌کند. یکی از دلایل بیخوابی‌های مزمن، اختلال در ورود مغز به سطوح مختلف امواج است. البته مغز ارتعاشات دیگری هم دارد که در مقاله‌ بعدی به آن اشاره خواهیم کرد.

نقش امواج مغزی در ذهن خودآگاه و ناخودآگاه

یکی از مواردی که کما و مرگ مغزی را همچنان در‌هاله ای از ابهام قرار می‌دهد مکانیسم خروج هوشیاری و قرار گرفتن بدن در حالت دلتا است. زمانی که فرد به هر دلیل به کما فرو می رود به این معنی است که هوشیاری و خود آگاهی (مهمترین عامل بودن و تفاوت انسان با یک موجود غیر هوشمند) در پایین‌ترین سطح خود قرار گرفته است. به گفته بعضی از پزشکان و روان‌درمانگران در این حالت ذهن خودآگاه آنچنان به قعر لایه‌های پیچ در پیچ مغز سقوط کرده که برگرداندن آن گاهی غیرممکن می‌گردد.

خودآگاه ما مانند موجودی است که آنقدر از محل زندگی اصلی‌اش دور افتاده که مسیر برگشت را فراموش کرده است. در این حالت بیمار و مغز زنده هستند. سیستم قلب و تنفس هرچند اکثرا به کمک دستگاه (چون قسمت‌های مهمی از عملکرد این ارگان‌ها در کنترل مغز است) کار می‌کنند؛ اما به خودی خود سالم اند. توجه کنید که این حالت با مرگ مغزی تفاوت دارد. در درجات مختلف کما فرد همچنان امواج دلتا را ساطع می‌کند اما ممکن است برگرداندن هوشیاری او روزها، ماه‌ها و حتی سال‌ها به طول بیانجامد.

اما در مرگ مغزی سوپرکامپیوتر بدن و عضوی که وجود ما برای هر عمل از او فرمان می‌گرفت از بین رفته است. در این حالت دیگر محلی برای برگشتن هوشیاری وجود ندارد و ارگان‌های این بدن هم به کمک دستگاه فقط مدت کوتاهی به زندگی ادامه خواهند داد. در این حالت پزشک پیشنهاد اهدای عضو می دهد که تنها راه به زندگی ادامه دادن فرد در قالب شخصی دیگر خواهد بود.

چگونه  فرکانس مغزی بر فرد و محیط اطراف او تاثیر می گذارد؟

ارتعاشات مغز انسان حالت خاموش و روشن ندارند. به این معنی که مثلا زمانی که فردی در حالت برانگیختگی قرار دارد و الگوی امواج مغزی بتا را نشان می دهد؛ در مغز این فرد امواج آلفا، تتا و دلتا هم به شکل جزیی وجود دارند، حتی اگر فقط در حد ردیابی باشند. این امواج در هر لحظه و هر جا بر کیفیت خلق و خو و نحوه تفکر فرد اثر گذاشته و با امواج ذهنی اطرافیان هم تعامل برقرار می کنند. همانطور که گفته شد در طول مراقبه و مدیتیشن، مغز عمدتا امواج تتا را نشان می‌دهد.

این امواج نقطه مقابل موج آلفا بوده و فرد را از حالت برانگیختگی به سمت راحتی و سکون می‌برند. بر اساس یک یافته نوظهور، در طی مراقبه فعالیت ماده خاکستری جلوی مغز افزایش می‌یابد. ای ناحیه مسئول بالا بردن تمرکز و ثبات عاطفی فرد است. همچنین در زمانی که شما در حالت مراقبه و مدیتیشن قرار می‌گیرید؛ مسیرهای عصبی متعددی که عامل ایجاد استرس و اضطراب هستند مسدود شده و دردهای تنشی نیز کاهش می یابند.

در فصل مراقبه، عرفان و امواج آینده در کتاب صوتی شکست عادت‌های کهنه خواهید شنید که آگاهی ما از نحوه تفکر و چگونگی کنترل آن تا چه حد بر کیفیت زندگی موثر است. در کتاب شکست عادت‌های کهنه جو دیسپنزا شما می‌آموزید چگونه افکار و عادات مخربی که سالها با خود حمل کرده اید را کنار بگذارید. این یک گام کلیدی برای آموزش مراقبه به شکل صحیح و قرار دادن مغز بر روی امواج تتا است‌. اگر جز آن دسته افراد هستید که به دلیل مشغله زیاد وقت کمی برای خواندن کتاب دارید؛ سکوی پرتاب به شما دانلود کتاب صوتی شکست عادت‌های کهنه را پیشنهاد می‌دهد.